xeyir

is. <ər.>

1. Fayda, mənfəət. Bağın, əkinin xeyrini bəylər görəcəkmiş; Toxm əkməyə dehqanları neylərdin, ilahi?! M. Ə. S.. Atalar, babalar əkiblər, tər töküb becəriblər, xeyrini biz görürük. M. C.. Xeyir dəymək (gəlmək) – faydası olmaq, xeyri olmaq. Axı, düzünü bilsəm, bundan mənə xeyir gələr ki, ziyan gəlməz. M. Hüs.. <Qoşqar:> Soyuqqanlı fikir mübadiləsi olmayan yerdə heç vaxt ümumi işə xeyir dəyməz, yoldaş Əmirli. İ. Hüseynov. Xeyir eləmək – bax xeyir görmək. Eşqin məni gündəngünə qeyr elər; Səni sevən, əlbəttə ki, xeyr elər. M. V. V.. Xeyir gətirməmək – heç bir xeyri olmamaq, ziyan vermək, zərəri olmaq. <Rəhim xan Sitarəyə:> Dilin çox itidir. Hər halda ziyandan başqa sənə bir xeyir gətirməz. C. C.. Xeyir görmək – mənfəət götürmək, xeyri olmaq, faydalanmaq. <Hacı Əhməd Almaza:> Biz dedik ki, biz də rahat qalaq, sən də bu kənddən xeyir görəsən. C. C.. <Pərinin əri:> Qızı nə qədər tez ərə versən, bir o qədər xeyir görərsən, canın rahat olar. Ə. Vəl.. Xeyir vermək – mənfəət vermək, fayda vermək. <Qurban:> Molla, mənə bir məktub yaz. Bilirsən ki, hər il sənə nə qədər xeyir verirəm. A. Ş.. Biz hələ bundan sonra çalışıb insanlara xeyir verə bilərik. M. Hüs.. Xeyri qalmamaq – daha heç bir faydası olmamaq, artıq işə yaramamaq, işlənməz, yararsız hala gəlmək. Xeyri yox – artıq işə yaramır, faydasızdır. Sığallı, səksəkəli, sətirləri ləkəli; yüz eyhamlı, kölgəli; tənqidin həm şairə, həm də onu yazana; vallah, bir xeyri yoxdur. R. R.. Öz xeyrini güdmək – ancaq öz mənafeyi üçün çalışmaq. Dövlətlilər ancaq öz xeyirlərini güdürdülər. Ə. S.. // Qazanc, fayda. <Hacı Qara:> . . Yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? M. F. A..

2. Yaxşılıq, yaxşı iş. Xeyir iş görmək – yaxşılıq eləmək.

◊ Xeyir xəbər – xoş xəbər, ürəkaçan xəbər, yaxşı xəbər, sevindirici xəbər. <Hacı Kamyab:> Çox mübarək və böyük səadətdir. Bu saat gedim bu xeyir xəbəri qızın anasına da yetirim. Mürəxxəs olum. Ə. H.. Xeyir iş – 1) evlənmə, nikah, toy, nişan, düyün. <Əfifə:> Zəhmət haqqı olmasa da, mən bu vəzifəni bitirə bilərəm. Madam ki, xanımın xeyir işi vardır, haman xeyir işdə iştirak etmək lazımdır. M. S. Ordubadi; 2) faydalı, sevindirici. Bir kəndin ki koxası Mürşüd ola, heç olar ki, orada xeyir iş ola? (Ata. sözü). Qəzetləri də bir-birinə vurdum, heç bir yerdə Sultan tərəfindən bir xeyir iş baş verdiyini görmədim. C. M.. Xeyir ola? Xeyir olsun? Xeyir xəbər ola? – heyrət, maraq, təəccüb məqamında işlənən sual ifadəsi. <Asya:> . . Görəsən bu bizə nəyə gəlir, xeyir xəbər ola?. . Ü. H.. Usta Zeynal xəbər aldı: – A mirzə, gözümə bikef dəyirsən, nə olub, xeyir ola? Ə. H.. Xeyrini görəsən! – yeni alınan, əldə edilən şey haqqında xoş arzu bildirir (bəzən istehza yolu ilə deyilir). Xeyrini görmək – istifadə etmək, faydalanmaq. Axşamın (sabahın) xeyir! – səhər (axşam) görüşüb salamlaşdıqda işlənən ifadə. Sabahınız xeyir, Səmirə xanım! M. Hüs.. Allah xeyrə calasın! Allah xeyir versin! – xoş arzu, uğur arzusu bildirən ifadə. <Cahan:> Nə deyirəm, Allah xeyir versin! Ü. H.. <Məşədi Səfdər:> Arvad, Allah xeyrə calasın, bu genə nə qırmızı kəsim-biçimdir? M. Əliyev. Başıma xeyir! – təəccüb, heyrət ifadəsi. Boy, başıma xeyir, buna bax, buna; Elə bil borcluyam zalım oğluna. S. V..